خرک ساز های زهی
خرک تار:
در تمامی سازهای زهی، خرک ساز وسیله انتقال صدا به روی صفحه و در نهایت جعبه رزونانس یا همان کاسه یا جعبه ساز است.
سیم های ساز را بالای دسته نگه داشته تا به وسیله مضراب یا آرشه یا زخمه مورد استفاده هر ساز زهی، سیم ها به ارتعاش درآیند.
خرک تا شیطانک، طول سیم مفید و مورد استفاده برای مضراب زدن یا آرشه کشیدن در سازهای زهی است،خرک در ساز تار از جنس شاخ قوچ کوهی ساخته می شود.
این نوع شاخ به دلیل بافتی که دارد، به خوبی صدا را از سیم به صفحه تار، که از جنس پوست بسیار نازک است انتقال می دهد. بخش زیادی از صدای شفاف تولید شده در ساز تار، از خرک مناسب آن است.
شاخ قوچ کوهی که در خرک تار مورد استفاده قرار می گیرد، به دلیل جنس خاصی که دارد، به مرور و در صورت نگهداری نامناسب، توسط حشره “بید” خورده می شود.
همچنین در سازهای قدیمی می توان آثار خوردگی یا “بید زدگی” را به خوبی دید. بهترین راه برای دور نگهداشتن ساز از صدمه، نگهداری ساز به صورت مناسب و در جای خشک و دور از رطوبت و رسیدگی دایمی ساز است.
خرک سه تار:
جنس خرک سه تار از چوب شمشاد یا فوفل است.
به دلیل جنس صفحه سه تار که از چوب ساخته می شود، و نوع صدای سه تار، جنس خرک نیز از چوب انتخاب شده است. سه تار به گونه ای است که به راحتی می شود شیارهایی بر روی خرک برای رد شدن سیم ها، درست کنیم.
خرک کمانچه :
جنس خرک کمانچه از چوب کبوده انتخاب می شود. با اینکه جنس صفحه در کمانچه، همانند تار از پوست است، ولی به دلیل ضخامت بیشتر پوست کمانچه و ضخامت بیشتر سیم های کمانچه، جنس خرک از چوب انتخاب شده است.
خرک سنتور:
خرک در ساز سنتور از جنس گردو است که چوبی بسیار محکم است.همانند بدنه ، صفحه و کلاف سنتور، که همگی از گردو ساخته می شوند، خرک نیز باید از چوبی نسبتا سخت ساخته شود.
به دلیل فشار زیادی که توسط چهار سیم به هر خرک وارد می شود، بر روی خرک مفتول کوتاه فلزی فرار می گیرد. تا ضمن انتقال صدای مناسب و جلوگیری از به اصطلاح مردن صدا و ماندگاری بیشتر، فشار سیم ها باعث فرورفتگی و از بین رفتن بخش بالایی خرک نشوند.
همینطور به دلیل فشار زیاد سیم ها بر روی خرک و در نهایت صفحه ساز، در درون جعبه و در فواصل مشخص، پایه های چوبی به نام “پل” قرار داده می شود.
ضمن نگهداری صفحه و جلوگیری فرو رفتن آن، وظیفه انتقال صدا و رزونانس از صفحه بالایی به پایینی را نیز دارد.
خرک ویولن:
جنس خرک از چوب است. ساز ویلن دارای خرک نسبتا بلند و کاملا تخت است.
سیم های ویلن دارای فشار بسیار زیادی هستند که بر روی خرک منتقل شده و در ادامه به صفحه فشار وارد می کند.
در ویولن همانند سنتور زیر خرک و در داخل جعبه ساز از پا استفاده می شود. “پل” فشار وارد شده به صفحه را کنترل می کند، همچنین نقش انتقال دهنده رزونانس به صفحه پایینی را دارد.
البته به خاطر قوسی که صفحه بالایی و پایینی دارد، نبود “پل” در کوتاه مدت صدمه ای به ساز وارد نمیکند. ولی ساز دچار به هم ریختگی صوتی می شود.
محل قرارگیری پل در ویلن همانند سنتوربسیار مهم است .
خرک گیتار:
خرک در ساز گیتار، چند بخشی است. یک قسمت که پایه و بر روی صفحه قرار می گیرد، از جنس چوب است.
بر روی آن یک قطعه قرار می گیرد که سیم ها بر روی آن مستقر می شوند. خرک نقش سیم گیر را هم دارد. سیم ها پس از رد شدن از روی بخش بالایی خرک که معمولا “زین” نامیده می شود، به قسمت پشتی خرک (سیم گیر) وصل می شوند.
